Osadnictwo Żydów na terenie Gdańska jest ściśle związane z kształtowaniem się państwowości polskiej. Podobno pierwsi Żydzi osiedlili się w Gdańsku już na początku XI , może nawet jeszcze wcześniej. Zainteresowanie Gdańskiem i chęć osiedlania się w granicach miasta i poza nim wynikała z faktu, iż trudnili się głównie handlem, a gród Neptuna leżał na jednym z najważniejszych szlaków handlowych w dziejach średniowiecznej Europy-szlaku bursztynowym. Zahamowanie osadnictwa nastąpiło w XIII w., gdy Pomorze znalazło się pod panowaniem krzyżackim- na mocy decyzji legata papieskiego z 1282r. Krzyżacy uzyskali zapis ziemi gniewskiej ( w 1226r. Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski Krzyżaków, którzy mieli pomóc mu w obronie przed najazdami pruskimi i chrystianizacji Mazowsza ).
”Nowi władzy” Pomorza zakazali Żydom osiedlania się na tym terenie. Sytuacja ulegała zmianie za panowania króla Władysława Łokietka. W 1308r. wydane zostaje zarządzenie pozwalające Żydom na osiedlanie się na terenie Pomorza Gdańskiego. To sprawia, że coraz chętniej i częściej do Gdańska przybywają Żydzi z różnych stron Polski, a nawet Europy. Według dokumentów z 1440r. w Gdańsku istnieje już dzielnica żydowska ( Judengasse). Istnienie dzielnicy żydowskiej sprawiło, że Gdańsk uważany był przez Żydów jako miasto tolerancji, a tym samym przyjazne. To spowodowało, że, po przyłączeniu miasta do Polski w 1454r., nastąpił liczny napływ Żydów z terenów Polski i Litwy. W wieku XVII w Gdańsku żyło około 500 Żydów. Coraz liczniejsza społeczność żydowska utrzymująca się z handlu i usług tworzyła różnego rodzaju stowarzyszenia skupiające rzemieślników i kupców. Już w I połowie XVIII w., co potwierdzają dokumenty z 1724r., odnotowano funkcjonowanie towarzystwa „Chewra Kadisza” i „Bikur Chojlim”. Bogatsi Żydzi zakładali m.in. drukarnie. I tak rodzina Rathke i Schrott założyła drukarnię „Tiferet Jisroel”. Sprzyjające życiu i rozwojowi warunki sprawiły, że w I połowie XIX w. w Gdańsku mieszkało około 4000 Żydów, natomiast pod koniec XIX w. Gdańsk liczył już pięć gmin żydowskich. Mieściły się w różnych częściach Gdańska, miały swe nazwy, które obecnie są nazwami ulic lub dzielnic. I tak np. dzielnice: Stare Szkoty, Winnica, Wrzeszcz lub ulice np. Szeroka, Szkopy. Podział społeczności żydowskiej Gdańska nie sprzyjał jej samej, bowiem nie pozwalał na wspólne działanie i troskę o zachowanie swej kultury i tradycji. Doszło do zjednoczenia, na przełomie 1880-1890, i powstała jedna gdańska gmina żydowska. W tym czasie zbudowano też Wielka Synagogę. Niespełna 30 lat później powstała organizacja żydowska „Jung- Judischer Bund- Danzig”, a w latach 1929-1939 wydawano, w języku niemieckim, tygodnik „Judisches Wochenblatt”. Istnienie organizacji żydowskiej na terenie Gdańska, wydawanie gazety było możliwe dzięki prężnej działalności gminy żydowskiej, której liczebność pod koniec lat 20-tych XX wieku wynosiła prawie 6000 mieszkańców i stanowiła niemalże 4% ogółu mieszkańców Gdańska.
Zwiastunami nadchodzącej Zagłady Żydów na terenie Wolnego Miasta Gdańska były działania nazistowskie w 1937 r. Już wówczas dochodziło do działań eksterminacyjnych, czego świadectwem był zakaz prowadzenia przez Żydów działalności gospodarczej, grabienie ich majątku itp. W roku 1938 doszło do zburzenia przez Niemców dwóch istniejących w Gdańsku synagog i pogromy ludności żydowskiej. Sytuacja ta spowodowała exodus Żydów z Gdańska i do września 1939 r. na terenie miasta mieszkała zaledwie 1/5 ludności żydowskiej i to głównie osoby starsze. Zdecydowana większość Żydów gdańskich zginęła w obozach koncentracyjnych. Holocaust przetrwało 22 gdańskich Żydów.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz